WPROWADZENIE
Gdy Komisja Europejska przyjęła komunikat pt. „Zwiększanie wzrostu gospodarczego i spójności w regionach przygranicznych UE” (komunikat z 2017 r.), nikt nie podejrzewał, że trzy lata później dotkliwie uświadomimy sobie istnienie granic wewnętrznych, gdy zamkniętych zostanie wiele przejść granicznych i zastosowane zostaną bezprecedensowe środki, które ograniczą swobodę przemieszczania się i utrudnią życie w rejonach transgranicznych.
W komunikacie z 2017 r. podkreślono, że regiony przygraniczne mają do odegrania istotną rolę w procesie integracji europejskiej. Wielu przedstawicieli regionów przygranicznych postrzega swoje regiony jako „laboratoria dla integracji europejskiej”, ponieważ są one istotnymi punktami intensywnej interakcji transgranicznej, w których wiele osób funkcjonuje codziennie po obu stronach granicy. Są to regiony, w których korzyści płynące z jednolitego rynku i swobody przemieszczania się są bardzo widoczne i gdzie nowe pomysły i rozwiązania w zakresie integracji europejskiej są często testowane po raz pierwszy.
W komunikacie z 2017 r. podkreślono również utrzymujące się trudności wpływające na wiele aspektów życia transgranicznego: brak transgranicznego transportu publicznego, trudności z uznawaniem umiejętności i dyplomów, ograniczony dostęp do pobliskich usług publicznych, częsty brak faktycznych transgranicznych systemów zarządzania umożliwiających współpracę w zakresie zarządzania wspólnymi zasobami, wyzwaniami i możliwościami. Ambicje regionów transgranicznych są często hamowane przez rozbieżne przepisy krajowe wynikające z różnic we wdrażaniu ram prawnych UE, np. unijnych dyrektyw.
W latach 2020 i 2021 pandemia COVID-19 dobitnie pokazała, jak bardzo państwa członkowskie i regiony UE są współzależne. Niestety, unaoczniła ona również, jak słabe mogą być nasze granice wewnętrzne i jak szybko możemy utracić korzyści płynące z otwartej przestrzeni ze swobodą przemieszczania się, nawet jeśli tylko na jakiś czas. W wielu państwach członkowskich niektóre z pierwszych podjętych działań polegały na przywróceniu kontroli na granicach wewnętrznych i zakazie wstępu na ich terytoria dla sąsiadów, którzy w normalnych czasach często przekraczają granice z wielu powodów. Negatywny wpływ tych środków szybko stał się bardzo widoczny w wielu regionach przygranicznych . Spowodowały one paraliż usług, w tym zakładów opieki zdrowotnej, ponieważ pracownicy transgraniczni nie mogli dotrzeć do swoich miejsc pracy. Utrudnienia w swobodnym przepływie towarów zakłóciły dostawy bardzo potrzebnego sprzętu medycznego. Opinia publiczna potwierdziła te negatywne skutki: w konsultacjach publicznych dotyczących pokonywania przeszkód na granicach , przeprowadzonych przez Komisję w 2020 r., 65 % respondentów stwierdziło, że zamknięcie granic zwiększyło postrzeganie przez nich granicy jako przeszkody. Dlatego też w niedawno przyjętej strategii na rzecz przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych należycie uwzględniono doświadczenia i wnioski wyciągnięte z pandemii COVID-19. Ponadto Komisja jest na wczesnym etapie przygotowywania zmian do kodeksu granicznego Schengen, które powinny zaradzić zidentyfikowanym niedociągnięciom obecnego systemu.
Dziesięciolecia dobrych stosunków sąsiedzkich i konstruktywnej współpracy transgranicznej zaowocowały jednak również niezwykłymi aktami solidarności. Państwa członkowskie w mniejszym stopniu borykające się z wyjątkowo dużą liczbą pacjentów wymagających intensywnej opieki oferowały pomoc, przyjmując do swoich placówek pacjentów z krajów sąsiednich o większych potrzebach. Wzdłuż niektórych granic ustanowione struktury transgraniczne koordynowały operacje reagowania kryzysowego i okazały się cennym źródłem wiarygodnych informacji dla ludzi często zdezorientowanych zmiennymi i niespójnymi przepisami. Byliśmy też świadkami regularnego okazywania sobie zwykłej ludzkiej empatii wśród sąsiadujących ze sobą społeczności.
Solidarność w regionach transgranicznych w związku z COVID-19
Wielki Region (LU-BE-FR-DE) stworzył grupę zadaniową ds. pandemii w celu koordynowania reakcji na pandemię na wielu poziomach (np. monitorowanie dostępności łóżek na oddziałach intensywnej terapii).
Sąsiadujące ze sobą miasta Görlitz (DE) i Zgorzelec (PL) przeprowadziły wspólne ćwiczenia na wypadek sytuacji kryzysowych (np. w zakresie postępowania w przypadku masowego wybuchu epidemii odry) i wykorzystały te doświadczenia do stworzenia transgranicznego systemu wymiany informacji podczas pandemii COVID-19.
Europejskie ugrupowanie współpracy terytorialnej Bánát Triplex Confinium (BTC EUWT) zrzesza władze lokalne położone w regionie trójstronnego pogranicza Węgry-Rumunia-Serbia. EUWT zebrało się, aby dostarczyć pilnie potrzebne maski ochronne i płyny do dezynfekcji rąk z Węgier do 37 rumuńskich organów władzy zaangażowanych w EUWT.
Na granicy austriacko-włoskiej władze Południowego Tyrolu wysłały sprzęt ochronny do autonomicznych prowincji Bolzano i Trentino; szpitale w tyrolskich miastach Innsbruck, Hall i Linz zajęły się włoskimi pacjentami wymagającymi intensywnej terapii.
Komisja Europejska zareagowała szybko w granicach swojego mandatu prawnego, otwierając bezzwłocznie „uprzywilejowane korytarze” dla tranzytu podstawowych towarów i przyjmując dwa zestawy wytycznych w sprawie swobodnego przepływu pracowników i w sprawie pomocy w sytuacji nadzwyczajnej dotyczących współpracy transgranicznej w zakresie opieki zdrowotnej .
Ponadto, w oparciu o wniosek Komisji, w zaleceniu Rady (UE) 2020/1475 i zaleceniu zmieniającym to zalecenie (UE) 2021/119 przyjęto skoordynowane podejście do ograniczenia swobodnego przepływu w odpowiedzi na pandemię COVID-19. W zaleceniu zmieniającym przewidziano przepisy szczególne dotyczące mieszkańców obszarów przygranicznych, którzy często przekraczają granicę, aby dojechać do pracy lub szkoły, skorzystać z opieki medycznej lub zaopiekować się najbliższymi. Od takich osób nie powinno się wymagać kwarantanny po przekroczeniu granicy do tych niezbędnych celów. Ponadto, jeżeli w takich regionach zostanie wprowadzony wymóg poddawania się testom w przypadku podróży transgranicznych, częstotliwość wykonywania testów względem takich osób powinna być proporcjonalna. Jeżeli sytuacja epidemiologiczna po obu stronach granicy jest porównywalna, nie należy wprowadzać wymogów testowania w związku z podróżą.
Kryzys pokazał jednak, że stopień odporności obszarów przygranicznych zależy w dużej mierze od struktury instytucjonalnej i od poziomu gotowości, który często jest opracowywany i ustalany na szczeblu krajowym. Wymaga to dalszej refleksji.
REALIZACJA PLANU DZIAŁANIA – NAJWAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA
Prace nad wdrożeniem 10-punktowego planu działania z 2017 r., koordynowane przez Punkt Koordynacyjny ds. Transgranicznych, trwają już nieco ponad trzy lata
Kilka wyników ma szczególne znaczenie i dlatego wyróżniono je oddzielnie poniżej. Są istotne z kilku powodów: niektóre z nich przyczyniły się do lepszego zrozumienia utrzymujących się trudności, z jakimi borykają się ludzie mieszkający w regionach przygranicznych; inne dały nowy impuls do rozwoju wspólnych inicjatyw transgranicznych
Wzbogacony zestaw narzędzi do interakcji transgranicznych
W 2018 r. Komisja przyjęła wniosek ustawodawczy w sprawie „mechanizmu eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym” (ECBM), aby zaoferować narzędzie prawne zapewniające praktyczne rozwiązania w celu usunięcia przeszkód transgranicznych o charakterze prawnym lub administracyjnym . W 2019 r., aby zainicjować prace nad usunięciem tych przeszkód, Komisja zapoczątkowała innowacyjną inicjatywę „b-solutions” , w ramach której zapewnia się wsparcie prawne organom publicznym w regionach przygranicznych w celu określenia podstawowych przyczyn przeszkód prawnych lub administracyjnych wpływających na ich interakcje transgraniczne oraz zbadania potencjalnych rozwiązań. Był to udany proces, w ramach którego rozwiązano 90 przypadków przeszkód granicznych. Przypadki te objęły 27 regionów transgranicznych w 21 państwach członkowskich i dotyczyły przeszkód głównie w zakresie zatrudnienia, transportu publicznego, opieki zdrowotnej i współpracy instytucjonalnej.
Najważniejsze wnioski wyciągnięte z inicjatywy „b-solutions” pokazują, że:
1) rozwiązania muszą być dopasowane do każdego konkretnego kontekstu, choć często przydatne może być doświadczenie w radzeniu sobie z podobnymi przeszkodami w innych regionach przygranicznych;
2) wdrażanie rozwiązań jest zazwyczaj złożonym i długotrwałym procesem, możliwym jedynie przy udziale i politycznym zaangażowaniu wielopoziomowych organów decyzyjnych;
3) do znalezienia rozwiązań można wykorzystać szereg narzędzi; niektóre z nich mogą być europejskie, inne mogą być już dostępne na szczeblu krajowym. Rozwiązania te jednak często wymagają zmian w ramach prawnych.
Ogólnie rzecz biorąc, sukces inicjatywy „b-solutions” wynika również z faktu, że toruje ona drogę długoterminowym porozumieniom między państwami członkowskimi i regionami w celu ostatecznego usunięcia barier, jak pokazano w ramce na następnej stronie. Te projekty pilotażowe pokazują również potencjał mechanizmu eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym. W 13 z pierwszych 43 przypadków rozpatrzonych w ramach inicjatywy „b-solutions” (30 %) uczestnicy i eksperci jasno wyrazili pogląd, że unijne narzędzie prawne, jakim jest mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym, przyczyniłoby się do rozwiązania powtarzających się przeszkód granicznych, gdyby było dostępne . Mechanizm ten jest nadal przedmiotem dyskusji w Radzie, po tym jak Parlament Europejski określił swoje zasadniczo pozytywne stanowisko w 2019 r. Komisja pozostaje przekonana o pozytywnych korzyściach, jakie przyniósłby ten wniosek.
Dobra praktyka: służby ratownictwa medycznego wzdłuż granicy francusko-hiszpańskiej
Pomimo istnienia pierwszego w Europie dwunarodowego Hospital de Cerdanya lekarze do niedawna nie mogli reagować na nagłe przypadki medyczne po drugiej stronie granicy ze względu na brak automatycznego wzajemnego uznawania ich statusu jako lekarzy. W ramach projektu „b-solutions” w 2019 r. określono sposób pokonania tej bariery administracyjnej. W 2020 r. odpowiedzialne władze lokalne wdrożyły to rozwiązanie. W następstwie szczytu francusko-hiszpańskiego, który odbył się w dniu 15 marca 2021 r., istnieje obecnie nowe zobowiązanie polityczne do dalszego rozwijania wspólnych ram transgranicznej opieki zdrowotnej w regionie transgranicznym.
Zmiany w transgranicznej opiece zdrowotnej
W ciągu ostatnich kilku lat sektor opieki zdrowotnej był przedmiotem wzmożonej uwagi. W rezultacie obecnie znacznie lepiej rozumie się transgraniczne usługi zdrowotne, ich wartość dodaną (np. poprzez oferowanie ułatwionego dostępu do transgranicznych usług zdrowotnych w pobliżu pacjentów) oraz powtarzające się problemy, z którymi się zmagają (często związane ze zwrotem kosztów leczenia). Rozwój polityki i wsparcie finansowe, w tym w ramach programów współpracy transgranicznej Interreg finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), idą w parze, ułatwiając rozwój transgranicznych usług zdrowotnych, które często mogą ratować życie (np. poprzez zapewnienie ludności transgranicznej znacznie szybszego dostępu do opieki specjalistycznej lub do służb ratowniczych).
Dobra praktyka: projekt HealthAcross
Po latach przygotowań i współpracy pomiędzy Austrią i Republiką Czeską w austriackim mieście Gmünd otwarto nowe wspólne centrum medyczne, w którym również czescy pacjenci mogą korzystać z leczenia stacjonarnego i ambulatoryjnego.
DALSZY ROZWÓJ
Regiony transgraniczne potrzebują dostosowanych do ich potrzeb rozwiązań i strategii politycznych, które pozwolą zmaksymalizować ich potencjał, usunąć istniejące bariery oraz zwiększyć ich ożywienie gospodarcze i odporność. Taką opinię wyrazili również Europejczycy podczas konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. 79 % respondentów stwierdziło, że „działania europejskie na rzecz regionów przygranicznych są ważne, ponieważ przyczyniają się do budowania zaufania między jednostkami i organizacjami oraz podkreślają, że krajowe ramy prawne często nie uwzględniają terytoriów położonych po drugiej stronie granicy”. Ponadto 42 % respondentów zgodziło się, że działania podjęte przez Komisję Europejską w ciągu ostatnich pięciu lat ożywiły regiony transgraniczne jak nigdy dotąd i powinny być kontynuowane. Co więcej, 65 % respondentów nie zgodziło się, że działania Komisji powinny ograniczać się do zapewnienia finansowania w ramach Interreg.
W oparciu o wnioski wyciągnięte od 2017 r., w tym wnioski z kryzysu związanego z COVID-19, w szczególności w zakresie potrzeby większej i głębszej instytucjonalnej współpracy transgranicznej, oraz w zakresie pilnych wyzwań stojących przed Europą i światem w związku ze zmianą klimatu, Komisja proponuje ponowne skoncentrowanie się na działaniach w ramach czterech klastrów:
i. odporność dzięki pogłębionej współpracy instytucjonalnej;
ii. więcej transgranicznych usług publicznych lepszej jakości;
iii. dynamiczne transgraniczne rynki pracy;
iv. regiony przygraniczne działające na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu.
Działania w tych klastrach muszą umożliwiać regionom przygranicznym testowanie innowacyjnych rozwiązań w kontekście transgranicznym, co pozwoli im nadal pełnić rolę punktów krytycznych i laboratoriów dla integracji europejskiej. Terytoria transgraniczne sprawiają, że zarówno korzyści płynące z integracji europejskiej, jak i niedociągnięcia są widoczne i realne dla ogółu społeczeństwa. Komisja i państwa członkowskie muszą zatem współpracować z tymi regionami przy wspólnym opracowywaniu innowacyjnych podejść do pogłębiania ich integracji i zwiększania wymiany transgranicznej. Podejścia i rozwiązania mające na celu zwiększenie integracji europejskiej, opracowane i przetestowane w regionach transgranicznych, mogłyby być następnie szerzej stosowane w innych regionach.
Innowacyjne działania na rzecz rozwoju regionów transgranicznych mogą być realizowane, gdy w różnych obszarach pracy instytucje publiczne i inne organizacje spojrzą na region transgraniczny jako na całość, a nie jako na sumę dwóch odrębnych części. Można to osiągnąć przez wdrożenie nowej polityki i zastosowanie nowych narzędzi finansowych na lata 2021–2027. Innowacyjne rozwiązania są wdrażane w kilku obszarach polityki, np.:
• europejskie ośrodki innowacji cyfrowych (EDIH), jak również wzmocniona polityka interoperacyjności, finansowana z programu „Cyfrowa Europa” mogą przyczynić się do zacieśnienia współpracy między sąsiadującymi państwami i zapewnić wsparcie dla innowacji cyfrowych w sektorze usług publicznych i przedsiębiorstw w regionach transgranicznych;
• skoordynowane procesy administracyjne w zakresie zamówień publicznych mogą pobudzić transgraniczne kontakty biznesowe. Projekty transgraniczne dotyczące „połączonej administracji publicznej” w ramach inicjatywy przewodniej „Modernizacja” Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności mogłyby pogłębić współpracę między administracjami obszarów sąsiedzkich. W dyrektywach w sprawie zamówień publicznych z 2014 r. wspólne podmioty prawne, w tym europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej utworzyły przepisy szczegółowe dotyczące okazjonalnego wspólnego udzielania zamówień oraz zamówień, w których biorą udział instytucje zamawiające z różnych państw członkowskich;
• strategia MŚP zapewnia regionom przygranicznym ramy do poszukiwania rozwiązań problemów transgranicznych, z którymi borykają się MŚP;
• instrument „Łącząc Europę” dla sieci TEN-T obejmuje ukierunkowane działania dotyczące połączeń transgranicznych w celu zintegrowania sieci transportowych po obu stronach granicy oraz infrastruktury cyfrowej i usług cyfrowych ;
• nacisk na zrównoważony rozwój oraz skutki pandemii kształtują nowe pokolenie konsumentów, które szuka możliwości spędzenia wakacji w sposób niskoemisyjny lub bez użycia tworzyw sztucznych. Stwarza to nowe możliwości współpracy transgranicznej w zakresie wspólnej turystyki i lokalnych sieci inteligentnych i zrównoważonych kierunków turystycznych.
Komisja będzie wspierać regiony transgraniczne w zakresie innowacji przy planowaniu przyszłego rozwoju, czyniąc atrakcyjnym dla społeczności przygranicznych nie tylko pozostanie w miejscu, w którym się znajdują, ale również rozwój poprzez maksymalne wykorzystanie potencjału ich rodzimych regionów.
Osoby młody również mają do odegrania ważną rolę w ożywieniu regionów przygranicznych. Ich żywe zainteresowanie współpracą transgraniczną przejawia się w dużym zainteresowaniu systemem wolontariatu Interreg , który utworzono w momencie powstania Wolontariatu Europejskiego (EVS). Od 2019 r. ponad 500 osób młodych dobrowolnie zobowiązało się do pomocy przy programach i projektach Interreg. Niektóre z tych osób były również współautorami Młodzieżowego Manifestu Współpracy .
W odniesieniu do większości aspektów przedstawionych w czterech poniższych klastrach można otrzymać wsparcie finansowe wzdłuż wszystkich wewnętrznych i zewnętrznych granic UE w ramach nowego programu współpracy transgranicznej Interreg, programu IPA dotyczącego współpracy transgranicznej i programu Interreg Next. W szczególności właśnie z tego względu w rozporządzeniu w sprawie Interreg wprowadzono nowy cel „Lepsze zarządzanie współpracą”. Spośród 65 programów współpracy transgranicznej, które mają być realizowane w latach 2021–2027 wzdłuż wewnętrznych i zewnętrznych granic UE, w co najmniej 50 cel ten zostanie wykorzystany do wzmocnienia zarządzania transgranicznego. W programach można na przykład przewidzieć tworzenie funduszy małych projektów w celu wyeliminowania przeszkód lub inwestowania we współtworzenie strategii rozwoju lub mechanizmów wspólnego planowania przestrzennego. Wsparcie finansowe można również przeznaczyć na zbadanie zapotrzebowania na wspólne usługi publiczne lub zainwestować w rozwój solidnych statystyk transgranicznych zgodnie z niedawnym zaleceniem Europejskiego Trybunału Obrachunkowego .
Odporność dzięki pogłębionej współpracy instytucjonalnej
Każde działanie podejmowane w celu wspierania regionów transgranicznych należy wesprzeć skutecznymi mechanizmami zarządzania, aby zapewnić trwałość i solidność działania oraz zadbać, aby nie zależało ono wyłącznie od dobrej woli jednostek. Istnieje wiele możliwości dalszego rozwoju wspólnego zarządzania naszymi regionami transgranicznymi, od organizowania wspólnych konsultacji publicznych w sprawie przyszłych inwestycji po rozważenie możliwości wspólnego zagospodarowania przestrzennego i wspólnych usług publicznych opartych na bliskości. W ramach konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. 56 % respondentów wskazało, że główne przeszkody związane z procesami legislacyjnymi wiążą się ze współpracą instytucjonalną.
Dostępne są już unijne narzędzia współpracy, przede wszystkim w postaci europejskich ugrupowań współpracy terytorialnej (EUWT), które zapewniają stabilne ramy prawne dla wspólnych inicjatyw i inwestycji. 80 istniejących EUWT obejmuje szeroki zakres działań, w tym zarządzanie usługami publicznymi. Aby zintensyfikować współpracę transgraniczną, konieczna jest jednak ściślejsza współpraca z organami krajowymi odpowiedzialnymi za wdrażanie przepisów. Wraz z prowadzoną przez Komitet Regionów platformą EUWT Komisja będzie dążyć do promowania ich wykorzystania w całej UE. W ramach innych form współpracy wspieranych z budżetu UE, takich jak stowarzyszenia europejskich szkół wyższych w ramach programu Erasmus+ lub EDIH, do podtrzymywania współpracy transgranicznej można wykorzystać narzędzie prawne EUWT, rozszerzając tym samym jego wpływ poza politykę spójności.
Mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym zaproponowany przez Komisję w 2018 r. również oferuje sposoby odblokowania potencjału regionów transgranicznych, ustanawiając ramy prawne służące wyeliminowaniu przeszkód na granicach. W przypadku gdy ramy te zapewniono już w kontekście nawiązanej współpracy, mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym stanowi dodatkowe rozwiązanie. Jeśli nie ma zinstytucjonalizowanego mechanizmu eliminowania przeszkód, mechanizm eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym stanowi gotowe rozwiązanie.
Na poziomie państw członkowskich istniejące formalne porozumienia ułatwiają współpracę, zapewniając wspólne, uzgodnione prawne ramy działania. Ugrupowania regionalne, takie jak Beneluks lub Nordycka Rada Ministrów, mają do odegrania zasadniczą rolę w zapewnieniu ram płynnej interakcji. Podobne cele mają umowy dwustronne, takie jak traktat z Akwizgranu między Francją a Niemcami lub estońsko-łotewska komisja międzyrządowa. Lepsze wyniki można uzyskać, badając na przykład możliwości wspólnego przeprowadzania testów granicznych przy opracowywaniu nowych przepisów lub transpozycji dyrektyw europejskich. Narzędzie do oceny oddziaływania terytorialnego, stosowane obecnie przez Komisję w ramach Zestawu instrumentów służących lepszemu stanowieniu prawa, stanowi w tym zakresie przydatną podstawę. W kontaktach dwustronnych państwa członkowskie powinny również rozważyć sposoby ułatwienia interakcji transgranicznych, w szczególności umożliwiając odstępstwa od przepisów krajowych lub zwiększając wzajemne uznawanie na podstawie wzajemnej wiedzy, norm i zaufania.
Komisja jest gotowa wspierać rozwój silniejszych systemów zarządzania dla regionów transgranicznych. Można to osiągnąć na kilka sposobów, z których część wymieniono w poniższej ramce. Państwa członkowskie i regiony zachęca się do udziału w tym procesie, zwłaszcza poprzez wykorzystanie kolejnej generacji programów współpracy transgranicznej Interreg do inwestowania w systemy trwałej współpracy, które są dostosowane do ich szczególnych okoliczności.
Działania:
• Komisja rozszerzy zapoczątkowaną w 2019 r. inicjatywę „b-solutions” na lata 2021–2027 i obejmie nią regiony przygraniczne krajów ubiegających się o członkostwo. Wyniki zostaną udostępnione na platformie internetowej sieci Punktów Koordynacyjnych ds. Transgranicznych oraz na innych kanałach;
• aby osiągnąć większą świadomość wartości dodanej współpracy transgranicznej, Komisja opracuje metodę samooceny w celu przeanalizowania zarówno intensywności współpracy transgranicznej, jak i jej wkładu w integrację europejską na obszarach przygranicznych;
• Komisja będzie nadal wspierać prace urzędów statystycznych w zakresie tworzenia i analizy danych transgranicznych na potrzeby kształtowania polityki opartej na dowodach: celem jednego z obecnych projektów pilotażowych jest określenie transgranicznych miast i funkcjonalnych obszarów miejskich w celu gromadzenia danych na ich temat w perspektywie średnioterminowej. Komisja będzie nadal wspierać prace prowadzone przez Europejską Sieć Monitoringu Obszarów Transgranicznych .
Więcej transgranicznych usług publicznych lepszej jakości
Osoby mieszkające w regionach przygranicznych często znajdują się z dala od usług świadczonych w granicach swoich krajów i nie mają wystarczającego połączenia cyfrowego, ale są za to blisko usług świadczonych po drugiej stronie granicy. Niektóre regiony przygraniczne mają już długą tradycję wspólnego korzystania z usług publicznych, a nawet łączenia zasobów w celu oferowania dostępu do usług świadczonych blisko miejsca zamieszkania wszystkim osobom mieszkającym po obu stronach granicy państwowej. W ramach konsultacji publicznych przeprowadzonych w 2020 r. jako główną przeszkodę w korzystaniu z transgranicznych usług publicznych respondenci wskazali trudności w dostępie do niezawodnego transportu publicznego, a tuż za nimi brak wspólnych usług cyfrowych.
Pandemia COVID-19 uwidoczniła dwa aspekty transgranicznych usług publicznych w sektorze zdrowia . Z jednej strony nagłe wprowadzenie ograniczeń w ruchu transgranicznym uniemożliwiło pacjentom, ale także pracownikom służby zdrowia, dostęp do zakładów opieki zdrowotnej. Paradoksalnie ograniczenia te bardzo uwidoczniły znaczenie codziennych przepływów transgranicznych. Z drugiej strony duże zapotrzebowanie na usługi medyczne sprzyjało przejawom solidarności transgranicznej i dowiodło, że odporność regionów przygranicznych na kryzysy zależy od wzajemnej współpracy ponad granicami państw.
Podobne wnioski wyciągnięto w odniesieniu do dostępu do usług edukacyjnych, kulturalnych i rekreacyjnych, ale nie należy zapominać o potrzebie umożliwienia fizycznego dostępu do tych usług za pośrednictwem niskoemisyjnych systemów transportu, takich jak pociągi, tramwaje i autobusy. Na przykład w strategii UE dotyczącej integracji systemu energetycznego wskazano na trwały brak transgranicznej interoperacyjności usług ładowania pojazdów elektrycznych, co stanowi przeszkodę w transgranicznym rozwoju bardziej ekologicznych usług transportowych.
W niedawnym badaniu finansowanym w ramach programu Interreg Europejska Sieć Obserwacyjna Planowania Przestrzennego zebrała informacje na temat 580 transgranicznych usług publicznych wzdłuż wewnętrznych granic UE. Obecnie większość z tych transgranicznych usług publicznych dotyczy ochrony środowiska, ochrony ludności, zarządzania klęskami żywiołowymi i transportu. Z prognoz wynika, że nowych transgranicznych usług publicznych oczekuje się zwłaszcza w obszarach planowania przestrzennego, rozwoju gospodarczego, turystyki i kultury. W wielu regionach bada się możliwości świadczenia transgranicznych usług publicznych w zakresie opieki zdrowotnej i rynku pracy. Pandemia rzuciła również światło na znaczenie transformacji cyfrowej. Wspieranie regionów przygranicznych oznacza zapewnienie, aby cyfrowe usługi publiczne były domyślnie interoperacyjne i transgraniczne, zgodnie z wizją i zasadami określonymi w europejskich ramach interoperacyjności oraz w planie działania UE na rzecz administracji elektronicznej .
Zarówno Komitet Regionów (w opinii wydanej w 2020 r. ), jak i Parlament Europejski (w ramach projektu pilotażowego „Zintegrowana inicjatywa dotycząca transgranicznego reagowania kryzysowego (CB-CRII)” ) zwróciły uwagę na potrzebę zapewnienia silniejszych i stabilniejszych ram dla transgranicznych usług publicznych. Komisja Europejska w pełni podziela ten cel i proponuje konkretne działania w tym obszarze.